Lubinian zaskoczył pomysł na pomnik, który przedstawia „naczelnika aniołów”. Spodziewano się, że ogromna płyta rynku kiedyś wypełni się architektoniczną treścią, ale że taką? Posypały się w internecie słowa zachwytu, ostrożnego dystansu i – jak zwykle – krytyki. – Na falę hejtu byliśmy przygotowani – mówi dr Marek Zawadka, dyrektor Ośrodka Kultury „Wzgórze Zamkowe”, któremu miasto powierzyło nadzór nad całym przedsięwzięciem.

Jego zdaniem, nie ma się o co spierać, bo po pierwsze, wszystko już postanowione, a po drugie, postać św. Michała Archanioła to symbol uniwersalny. Figurę zamówił magistrat, bo – jak uważa prezydent Lubina Robert Raczyński – miasto pomnik mieć musi. Po konsultacjach z ludźmi kultury i historykami sztuki zdecydowano, że będzie to figura Michała Archanioła walczącego z wężem. – To egzemplifikacja odwiecznej walki dobra ze złem, znanej zarówno w religii chrześcijańskiej, muzułmańskiej, jak i żydowskiej – wylicza dr Zawadka.

Symbol walki dobra ze złem

Instalację pomnika rozpoczęto dokładnie w tym samym czasie, kiedy w sąsiedniej Legnicy właśnie rozbierano pomnik wdzięczności dla Armii Radzieckiej. Przez kilka dni ciekawscy mieszkańcy Lubina z uwagą obserwowali pracę monterów. W Wielki Poniedziałek spiżowy św. Michał Archanioł ucinający mieczem głowę wężowi stanął na cokole. – Właśnie w kontekście tego zrzucania z cokołów i wchodzenia na nie uznaliśmy, że ozdobą i symbolem miasta powinna być postać, która nie zdezaktualizuje się historycznie – informuje dyrektor Wzgórza Zamkowego.

To wyjaśnienie istotne także z innego punktu widzenia. Jak przyznaje sam dyrektor Zawadka, mieszkańcy Lubina pytają, dlaczego to właśnie św. Michał Archanioł ma być symbolem piastowskiego miasta, kojarzonego obecnie głównie z górnictwem. – Tak się dziwnie składa, że na całym Dolnym Śląsku nie ma pomników Piastów Śląskich. To nie przypadek. Zbyt często zapominamy, że ostatni Piastowie w ogóle nie mówili po polsku i raczej nie reprezentowali polskiej racji stanu. Mówię to jako historyk. Z kolei z postacią św. Barbary jest ten problem, że nie wiadomo, jak ją właściwie przedstawić. Jako starą czy młodą? Uśmiechniętą czy steraną życiem? Spór trzeba by rozwiązać konkursem, a z jego wyników i tak nie wszyscy byliby zadowoleni, tak samo jak z wyboru św. Michała Archanioła – rozkłada ręce dyrektor Zawadka. I przypomina, że przecież nie wszyscy mieszkańcy Lubina to osoby związane z górnictwem. – Dla nich św. Barbara nie jest patronką i oni mieliby pełne prawo protestować – uważa.

Piotr Bieruta z Muzeum Historycznego w Lubinie jest merytorycznym opiekunem projektu postawienia pomnika św. Michała Archanioła na lubińskim rynku. – Podoba mi się zarówno pomysł, jak i samo wykonanie figury. Wykonawstwo Grzegorza Łagowskiego, artysty rzeźbiarza, jest najwyższej próby – uważa.

Dodaje, że projekt wybrano spośród kilku zaproponowanych przez Łagowskiego do oceny. – Takie ujęcie postaci wydało nam się najbardziej adekwatne. Ma swoją dynamikę, jest wykonane w stylistyce rzeźby późnobarokowej, co naszym zdaniem bardzo ożywi spory przecież plac ratuszowy i będzie znakomitym kontrapunktem dla dominującej bryły ratusza – zapewnia historyk sztuki.

Między innymi z tej przyczyny miasto ostatecznie zdecydowało, że jego wizytówką i jednym z głównych elementów rynku (obok ratusza) będzie właśnie postać św. Michała Archanioła – czytelny symbol walki dobra ze złem. Walki, którą Lubin stoczył już nieraz. Ostatnio w sierpniu 1982 r., kiedy na lubińskich błoniach mieszkańcy protestowali przeciwko stanowi wojennemu. Od kul zomowców zginęło wówczas trzech mieszkańców miasta. – Uważam, że w obecnych czasach, z pewnego punktu widzenia niespokojnych, św. Michał Archanioł reprezentuje wartości uniwersalne – zaznacza dyrektor Zawadka.

Co ciekawe, do początku lat 90. ub. wieku kilka metrów dalej, za miejscem, które zajął pomnik świętego anioła, stał głaz z tablicą mówiącą o dorobku 25-lecia PRL (!).

Niekwestionowany symbol

Wątpliwości dotyczących wyboru świętego na pomnik w swoim mieście nie mają mieszkańcy Wlenia. Od kilku miesięcy trwa tam kampania na rzecz zbudowania monumentu przedstawiającego św. Jadwigę Śląską. Ta średniowieczna żona księcia Henryka Pobożnego i matka tragicznie zmarłego pod Legnicą księcia Henryka Pobożnego (trwa jego proces beatyfikacyjny) ma być w tym roku oficjalnie ogłoszona patronką Wlenia. W zbiórkę pieniędzy na pomnik włączyli się zarówno burmistrz Artur Zych, jak i miejscowa parafia, lokalny ośrodek kultury oraz Stowarzyszenie „Wleń – to tu”.

– Święta Jadwiga Śląska od wielu pokoleń jest niekwestionowanym symbolem i ikoną miasta. Jej historia i kult to jedne z ważniejszych elementów budowania lokalnej tożsamości – mówi burmistrz Zych. Historycy i regionaliści przypominają, że para książęca – Henryk Brodaty i św. Jadwiga – wielokrotnie przebywała na wleńskim zamku.

– Pobyt księżnej poświadcza między innymi „Żywot św. Jadwigi”. Dawni miejscowi kronikarze niemieccy z XIX w. uważali, że położona na wzgórzu warownia miała być ulubioną rezydencją księżnej i przypominać jej rodzinne strony zamku Andechs w Bawarii – mówi Magdalena Borkowska, nauczycielka historii w Zespole Szkół imienia... św. Jadwigi Śląskiej.

Zarówno samorząd, jak i stowarzyszenie chcą, aby forma pomnika, jego miejsce oraz finansowanie były sprawą całego wleńskiego społeczeństwa. Dlatego nie wiadomo jeszcze, jak będzie wyglądała postać świętej ani gdzie ostatecznie stanie cokół. – Lokalizacje poddamy pod głosowanie. Ta decyzja musi mieć poparcie społeczne – mówi Anna Komsta, dyrektor Ośrodka Kultury, Sportu i Turystyki we Wleniu.

Jedną z nich będzie prawdopodobnie rynek, choć tam już stoi jeden pomnik. To wykonana z piaskowca postać wleńskiej gołębiarki, ufundowana przez byłych niemieckich mieszkańców miasta w 2014 r., w jubileusz 800-lecia praw miejskich Wlenia.

Wszystko wskazuje na to, że – inaczej niż w Lubinie – nie będzie kontrowersji wywołanych wyborem postaci na pomnik. Ale i tu podkreślają, że św. Jadwiga jest postacią ważną zarówno dla wierzących, jak i niewierzących. – Była świętą, księżną i chyba pierwszą wolontariuszką, która wyszła z kanonu księżnej. Cechowała ją przede wszystkim gotowość niesienia pomocy biednym, chorym i potrzebującym – przypomina dyrektor Anna Komsta.

Być może wybór mieszkańców co do umiejscowienia pomnika księżnej padnie na wleński rynek. Wtedy monument św. Jadwigi będzie sąsiadował z tablicą ufundowaną w „750. rocznicę piastowskiego grodu Wlenia oraz na XX-lecie powstania Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, celem zadokumentowania swojej miłości i przywiązania zarówno do Władzy Ludowej, jak i do miasta (...)”.